Demostenes – jeden z największych mówców w historii. Jego teksty analizuje się dzisiaj i podaje jako przykład przemyślanego i skutecznego oratorstwa. Z tą postacią wiąże się także najstarszy mit o narzędziach do pracy nad dykcją – KAMIENIE. Wkładasz do buzi (dużo, różnej wielkości) i próbujesz mówić w taki sposób, żeby być zrozumianym. Współczesnym mitem, nie tak drastycznym, jest mówienie z korkiem od wina między zębami. Jeśli kiedykolwiek słyszałeś o tych technikach, albo co gorsza – próbowałeś ich, to powiem łagodnie: PRZESTAŃ NATYCHMIAST! W tym poście poznasz lepsze sposoby na poprawę wymowy.
Pokażę Ci trzy grupy ćwiczeń, które w moim odczuciu są najważniejsze, a ich konkretne przykłady łatwe do znalezienia. Wyjaśnię też, w jaki sposób wpływają one na poprawę wymowy.
Zaczynamy!
Gimnastyka buzi i języka…
…to podstawowa praca nad wyrazistością mowy. Są to różnego rodzaju ruchy wargami, językiem oraz żuchwą, np.: oblizywanie ust, wypychanie policzków, parskanie, liczenie zębów,… Przykłady można też łatwo wymyślać samemu. Ważne, aby wszystkie ruchy były celowe, precyzyjne oraz powtarzalne jeden do jednego. Jeśli nazwa wywołuję u Ciebie infantylne skojarzenia, to dałeś się zwieść. Często robi się te ćwiczenia z dziećmi, ale: a) są równie skuteczne z dorosłymi, b) musisz robić ich trudniejsze wersje. Wspomniane ćwiczenia artykulacyjne, usprawnią język, wargi oraz żuchwę – dzięki temu nie będziesz już skazany na ich „fanaberię”, a staniesz się ich absolutnym panem i władcą J
Oprócz sprawności ruchowej, rozwijamy także świadomość artykulacyjną. Chodzi o to, czy czujesz to, co dzieje się w jamie ustnej gdy mówisz? Np. czy czujesz to, że język dotyka różnych miejsc w buzi przy głoskach /c/, /cz/ oraz /ć/? Czy czujesz różnicę w ułożeniu języka przy głosce /a/ oraz /i/? Jeśli nie, to gimnastyka buzi i języka Ci w tym pomoże. Wyczuwanie tych różnic nie jest konieczne, aby zostać mistrzem wymowy, ale BARDZO ułatwi i przyśpieszy Ci ten proces.
Czy zastanawiałeś się, dlaczego dzieci w przedszkolu „robią szlaczki”? Te szlaczki, to nic innego jak elementy liter, których zapisu będą się uczyć później. Najpierw uczą się prostych, ale konkretnych i precyzyjnych ruchów ręką: kreska pionowa, kreska pozioma, kreska ukośna, łuk, okrąg, itd. Potem, z tych części składowych, powstaje B lub G albo jeszcze inne litery.
Z artykulacją jest podobnie, jak z kaligrafią – z składowych ruchów powstają konkretne dźwięki języka polskiego. Potrafisz pisać, ale czasem tylko wąska grupa osób jest w stanie to odczytać. Potrafisz mówić, ale czasem tylko wąska grupa osób zrozumie Cię za pierwszym razem. Obie te rzeczy możesz poprawić. Od Ciebie zależy w jakim stopniu. Tak, aby każdy Cię rozczytał/zrozumiał, lub do takiego poziomu, żeby to jak mówisz/piszesz przyciągało pozytywną uwagę, a nawet budziło zachwyt.
PTA, PTE, PTI, PTY, PTO, PTU, PTĄ, PTĘ… – zabawa z logatomami.
Logatomy to sylaby niemające znaczenia same w sobie. Ten brak odniesienia do konkretnych wyrazów jest istotny. Pozwala skupić się na tym, jak zabrzmiało, to co chcieliśmy wypowiedzieć. Jeśli nie masz wady wymowy, nie ma sensu ćwiczyć sylab z jedną spółgłoską, tj. [ti, at, ip, sza, oć, ug, es …]. Trudność mogą sprawiać połączenia dwóch i więcej spółgłosek. To właśnie tam są ukryte potknięcia językowe, wyfaflunienia i bełkotanie.
Poniżej jest przykład tabelki z logatomami do ćwiczeń. Jak je robić?
- płynnie – tak jakby to był jeden długi wyraz, bez dzielenia na poszczególne sylaby,
- z zapętleniem – wiersz lub kolumnę wypowiedz kilka razy z rzędu, bez kropki na końcu,
- najpierw kolumnami, a potem wierszami.
Spróbuj!
| tpa | dba | tka | dga |
| tpe | dbe | tke | dge |
| tpi | dbi | tki | dgi |
| tpo | dbo | tko | dgo |
| tpu | dbu | tku | dgu |
Niemal na pewno język Ci się wywinął – nie robił tego, co trzeba. Z jednej strony to źle, bo nie chcemy, żeby się tak działo. Z drugiej zaś – dobrze, bo to jest trening i właśnie w tych momentach pojawia się Twoja praca nad dykcją. Te tabelki są celowo skonstruowane w taki sposób, aby język Ci się plątał. Twoim zadaniem jest z tym walczyć – ograniczać, przewidywać, zapobiegać i szybko korygować. To taki kurs wychodzenia z poślizgu samochodowego. W kontrolowanych warunkach prowokujesz błędy językowe, żeby nauczyć się, jak sobie z nimi radzić.
Jeśli powyższa tabelka nie stanowiła dla Ciebie problemu, to spróbuj wypowiedzieć ją szybciej. Tempo mowy zmienia poziom trudności. Musisz dobrać takie, by czuć, że w każdej chwili możesz się przejęzyczyć. Dlaczego? Bo musisz pamiętać, że to jest trening, a nie cel lub sprawdzian. Codzienność będzie weryfikować Twoją wymowę – to czy zdarzają Ci się potknięcia, podczas rozmowy czy prezentacji, lub jak często jesteś proszony o powtórzenie poprzedniego zdania.
Powyższe logatomy mają oczywiście odzwierciedlenie w mowie, np. „potpowiadać, odbijać, chatka, odgadnąć…”. Ćwicząc poszczególne zestawienia głosek, zmniejszysz ryzyko pojawienia się błędu w wyrazach, które je zawierają.
Być może zaskoczyło Cię, dlaczego napisałem „potpowiadać” zamiast podpowiadać? Bo właśnie tak to wypowiadamy. 😀 Muszę obalić kolejny mit – język polski nie jest w pełni fonetyczny. Nie zapisujemy tego, co słyszymy – to ściema, którą usłyszeliśmy jako dzieci, żeby łatwiej było nas nauczyć pisać. Ale o tym innym razem…
„Szedł Sasza suchą szosą, aż się szosa wysuszyła” – wierszyki i łamańce.
Najtrudniejsza, a za razem najfajniejsza forma pracy nad dykcją, to tzw. wierszyki logopedyczne i łamańce językowe. Nie są tak abstrakcyjne
jak poprzednie formy, a jednocześnie zapewniają dużo frajdy. Teksty często mają element humorystyczny oraz można się nimi popisać przed znajomymi (szczególnie pomiędzy drugą a trzecia butelką wina).
Analizując je pod kątem dykcyjnym, to są to nagromadzenia logatomów oraz innych zjawisk językowych. Tak – można dokonać dokładnej analizy każdego takiego tekstu i wyjaśnić, dlaczego tak trudno go wypowiedzieć. Co więcej, można dobrać do niego łatwiejsze ćwiczenia, aby ostatecznie wypowiedzieć płynnie właściwy tekst. Niemniej, za każdym razem, byłby to odrębny post.
W tym momencie chcę Ci jedynie przekazać, że jest to wierzchołek pracy nad wymową. Zalecam, aby te teksty stanowiły około 20% Twojego czasu spędzonego na treningu – szczególnie na początku. Wcześniejsze rodzaje ćwiczeń:
- zapewnią Ci pełniejszy rozwój,
- pozwolą skupić się na poszczególnych, izolowanych trudnościach
i w pełni je przezwyciężyć, - sprawią, że wypowiedzenie dowolnego łamańca językowego, nie będzie dla Ciebie problemem.
Jeśli jesteś osobą, która woli od razu wskoczyć na głęboką wodę, to bierz się za wierszyki i łamańce – tak też można. Będę trzymał kciuki. Ale najprawdopodobniej staniesz się, nie „Mistrzem Wymowy”, a „mistrzem wymowy Konkretnego Tekstu”.
